Tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut sumiiffinnik akuersissuteqarfissanik najugaqarfimmi inuiaqatigiit siunnersuutaat Saqqummersinneqarfia 20.02.2023

Tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut sumiiffinnik akuersissuteqarfissanik sumi aammalu qanoq ineriartortitsisoqarsinnaanissaanut najugaqarfimmi inuiaqatigiit siunnersuutaat

Misissuinermi inernerisanik saqqummiussisarnermi nutaaliaallunilu akuliuffigisinnaasatut iluseq nutaaq Pinngortitaleriffiup aamma Maptionnarie saqqummiuppaat. Internettikkut akuliuffigisinnaasatut quppernermi kikkut tamarmik misissuinermi inernerisat oqaaseqarfigisinnaavaat. Taamaalillutik inernerisat ilaannut ilassutitut paasissutissanik ilisimatusartut aamma aalajangiisartut pissarsisinnaapput.

Tamatuma saniatigut nalunaarusiaq nalinginnarmik allagaasoq suliarisimavarput.

Nuup Kangerlua tassaavoq innuttaasunut tikeraanullu amerlasuunut misigisassanut nerisassanullu tunngaviusoq. Piniariarfissat uumasunik nujuartanik pilissuupput, nanaqqatigiinnillu kinguaariiaanit iluarisaallutik iluaqutigineqarsimapput. Takornarianut angallatit asimilu tammaarsimaartarfiit amerliartortut tikeraanut kangerlummi annertoorsuarnik misigisassanik tunisipput.

Najugaqarfimmit pilersitsiniartup piniarnerup takornariartitsinerullu akornanni periarfissat nutaat takusimavai, taamaalillunilu Kommuneqarfik Sermersuumi tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut akuersissuteqartarneq oqaluuserissanngortissimallugu. Tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut akuersissutit amerlassusaat Kangerlussuup eqqaani ukiut arlerlugit amerliartorsimapput, taamatuttaarlu ineriartortitsinermik nikikkiartuaarnerup assinga Nuummi aamma inissinnialersaarnersoq apeqqutinngorpoq.

Najugaqarfimmi inuiaqatigiit siunnersuutaat
Pilersitsiniarnermik tunngaveqarluni Nunatarsuarmi tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut akuersissummik tunniussisoqarsinnaaneranik tunngasumik Kommuneqarfik Sermersuumi pilersaarusiornermut oqartussaasoqarfiup kommunip pilersaarutaanut tapiliummut siunnersuut suliarisimavaa. Taamaattorli Nuummi najugaqarfimmi inuiaqatigiinni soqutigisarisatigut aaqqiagiinnginnermik siunnersuut pilersitsisimavoq. Najugaqarfimmi inuussutissarsiutigalugu sunngiffimmilu piniartut, aamma innuttaasut ilaat Nuup Kangerluani tammajuitsussarsiniarluni piniarnermit akornusersorneqarnissartik, aamma takornariartitsinermik suliarisanit annertusiartuinnartunit paamisaartitaanissartik ernumassutigaat.

Kristine Lynge-Pedersen (Kristo) soqutigisarisatigut aaqqiagiinnginnermik, aamma najugaqarfimmi inuiaqatigiit isumaannik misissuillunilu Nuup eqqaani tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut akuersissutinut siunnersuut misissorsimavaa. Ilisimatusarnermini periutsinik peqataatitsisunik assigiinngitsunik Kristo atugaqarpoq, taamaattumillu soqutigisaqaqatigiit suleqatigiinnissaannut qaaqqusimavai Kommuneqarfik Sermersuumi Pilersaarusiornermut oqartussaasoqarfianit aamma Inuussutissarsiornermut immikkoortoqarfianit, Namminersorlutik Oqartussani Inuussutissarsiornermut Naalakkersuisoqarfimmit, sumiiffikkaani aalisartut piniartullu peqatigiiffiinit NAPP-imit, Neqitamit aamma NTPAP-mit sinniisuutitat, kiisalu akuersissummik qinnuteqartoq. Peqatigiillutik soqutigisaqaqatigiit oqaloqatigiiffiusumik ataatsimiissimapput, tassani misissuinerup ilusilersugaaneranut ilanngussorneqartunik ilisimasat isummallu agguataarneqarlutik. Taamaalilluni apersuilluni misissuineq arlalinnik sammiveqartutut ilisimasanik tunngavissanik, aammalu assigiinngisitaartunik isummanik kissaatigisanillu takussutissiivoq. Misissuinermiippoq aamma nunap assinga, taamaalillutillu peqataasut sumiiffittut akuersissuteqarfittut piukkunnartuusutut, imaluunniit piukkunnartuunngitsutut isumaqarfigisaminnik sumiiffiusut tamakku nalunaarsorsinnaavaat.

Oqaloqatigiinnertalimmik ataatsimeeqatigiittoqarmat peqataasut. Saamerlermiit kaajallallugu: Kristine Lynge-Pedersen, Aslak Jensen, Salik Hard, Ove Grødem, Mads-Daniel Skifte, Malaaraq Bourup-Nielsen, Bent Jerimiassen, Jakob Mølgaard, Carl Isaksen, Joan Rasmussen.

Misissuineq decembarimi kikkunnit tamanit tikitassaasimavoq, misissuinermilu peqataasimapput akissuteqartut 44-t. Akissuteqartuni amerlanerpaat tassaapput sunngiffimminni piniartartut, amerlappullu Nunatarsuarmik piniariartarfittut najugaqarfigisamit atuisartuusut. Takornariartitsinermik sulialittut inissisimaffimmit akissuteqartoqanngilaq.

SUMI: Akuersissuteqarfissatut sumiiffiit piukkunnartut aamma pikkunnanngitsut
Akissuteqartut amerlanerpaat Nunatarsuup sumiiffittut akuersissuteqarfittut atugassiarinissaa akerleraat, isumaqarpullu ”Kalaallit Nunaanni sumiiffiit allat” piukkunnarnerusut: soorlu Nuup kujataani sumiiffiit, Paamiuni aamma Qeqertarsuatsiaani. Aammattaaq sumiiffittut pikkunnartutut Kangerlussuaq eqqaaneqarpoq.
Allaat Nunatarsuarpiaq, aammalu taassuma eqqaani sumiiffiit akuersissutinut ilaatitaanngilluinnarnissaat ilaasa isumaqarfigaat.
Taamaattorli ataasiakkaat Nunatarsuup sumiiffittut akuersissuteqarfittut piukkunnarnera isumaqarfigaat. Isummamik tassannga takussutissiisutut oqaaseqaatit ilaat ima ippoq: ”Piniartarfiup nalaani najugaqarfimmit inuit peqatigalugit “unammillertoqarneq” eqqarsaatigigaanni uumasut tammajuitsussarsiorluni piniartup piniarniagaanik uumasunik amerlanerit nassaariniarnerit sumiiffiit tamarmik naleqqunneq ajorput”.

Akissuteqartut affaasa sinnerisa ”Nuup Kangerluani takornariartitsinerup pitsaassusaanik Nunatarsuarmi tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermut akuersissut pitsanngorsaassasoq” isumaqatiginngilaat. Ilaasa najugaqarfimmi sumiiffimmi piniartunik aalisartunillu akornusersuisussat takornariat aamma tammajuitsussarsiniarlutik piniariat amerlasuut aarleqqutigaat, peqataasorlu ataaseq allappoq: ”Kangerlummi angallattoqareerneq sussagatsigu?”

Naak tamanut ammasumik tusarniaasoqarlunilu paasitsiniaalluni ataatsimiisitsisoqaraluartoq malunnartumik amerlanerussutillit isumaqarput ”Innuttaasunik peqataatitsinerit, paasissutissat oqaloqatiginninnerillu naammattumik ingerlanneqarnikuunngimmata akuersissutinullu piffissaanngikkallarmat”. Tunngavissiamut tassunga atasutut oqaaseqaat ataaseq ima ippoq: ”Ileqquliussatut aalajangiisoqartarpoq, innuttaasut avaqqullugit/atuisartut annikippallaamik paasissutissanik pissarsisarmata / peqataatinneqartarmata, tamannalu pissaanermik atuisartunut, soorlu qinnuteqartumut, imaluunniit attuumassuteqarfinni allani iluaqutaasarpoq”.
Taamaattorli ataatsip pitsaasumik paasisitsiniaasoqarlunilu innutaasunik pitsaasumik ataatsimiisitsisoqarsimasoq allappaa.

QANOQ: ”Akuersissuteqarnermut inatsimmut” naleqqiullugu susassareqatigiinneq
Akuersissuteqarfittut sumiiffimmik sumiluunniit inissiisoqarnera apeqqutaatinnagu akuersissuteqarnermut inatsit najoqqutaralugu najugaqarfimmit atuisartut sianigineqarnissaat, aammalu sumiiffimmi piniarnermik suliaqarnerminnik ingerlatsiuarnissaat piumasaqaataavoq. Susassareqatigiinnissaq najoqqutassiarineqarmat akissuteqartut inuussutissarsiutigalugu, sunngiffimmilu piniartut piniarnermik suliarisaannit tammajuitsussarsiniarlutik piniartut tupeqarfiinit, kisartarfiinit aamma piniarfissatut aqqutaannit immikkoortillugit inissinneqarnissaannik kissaateqarnerat maluginiagassaavoq.

Tammajuitsussariniarluni piniariartitsisarnermut neqerooruteqartartutut akuersissummik pissarsinissamik kissaateqannginnertik malunnartumik amerlanerussutillit, 18-nit 15-it akissutigaat. Pingasut soqutiginnipput, taakkunanit ataaseq pimoorullugu soqutiginnittuulluni, aammalu qaqugukkut pisarnissaanut sumiiffigisassaanullu siunnersuutinik nassiussisimalluni.

Inernerisat ilaanni allap sumiiffimmut akuersissuteqarfiusumut akuersissummik piginnittut ”pigisaqarnermik misigisaqarnernik” takussutissiinissaannik aarleqquteqarneq oqaasertalerpaa. Tassaavoq aaqqiagiinnginneq, Kangerlussuarmi sumiiffinnit akuersissuteqarfiusunit ilaasa misigisaqarfigisimasaat.

Oqaaseqaataasut najoqqutaralugit aaqqiagiinnginnerit tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisartut najugaqarfinnit piniartunut naalagaaniartutut pissusilersortarnerinut, kiisalu aalisarfiup imaluunniit piniarfiup nalerpiaani najugaqarfinnit inuit sumiiffinni atuisarfiini takornariat ingerlaartarnerinut tunngapput.

Tammajuitsussarsiniarluni piniarnermik akuersissutinillu annertusisamik nakkutilliinerit malittarisaliornerillu
Tammajuitsussarsiniarluni piniarnermik akuersissutinillu annertusisamik nakkutilliisoqarlunilu malittarisalersuisoqassasoq arlallit kaammattuutigaat. Oqaaseqaatini ilaata oqaatiginninneratut: ”Suliassaqarfimmi nakkutilliisoqarnerussappat, imaluunniit sakkortunernik inatsiseqassappat/malittarisassiaqassappat iluassagaluarpoq, maannakkummi sunik tamanik tigooraaviuinnarpoq”.

Malittarisaliornissamut suliarisassanut siunnersuutit tallimat misissuinermi inississorneqarsimapput, malittarisalersuinermillu/inatsisilersuinermillu siunnersuutini tullinnguuttuni malunnartumik isumaqatiginnittoqarpoq:

1) Qulimiguullit atornissaannut malittarisaliorneq
2) Tammajuitsussarsiniarluni piniariarnerit amerlassusaat
3) Tammajuitsussarsiniarluni piniarnerit piffissami aalajangersimasumiitinneri
4) Allat (Malittarisaliornerit nassuiarneqanngitsut)

Akuersissutit pillugit piviusut:
Takornarialerinermik ingerlatsinissamik akuersissut isumaqarpoq, akuersissummik piginnittoq akuersissuteqarfiusumi killilikkami akiliisitsilluni piniartitsinissamut kisermaassilluni neqerooruteqarsinnaatitaasoq. Tassa imaappoq, tammajuitsussarsisitsiniarluni tuttunnianissamut allat akuersissuteqarfimmi tassanerpiaq akiliisitsillutik neqerooruteqarsinnaatitaanngitsut. Aammattaaq taamaalilluni sunngiffimmi pinialuttartut inuussutissarsiutigalugulu piniartut ullumikkusut tamatuminnga atuiinnarsinnaapput. Soorluttaaq aamma tamanna takornariarnermut misigisassarsiorfittut soorlu pisuttuarnernut imaluunniit qissattarluni aalisarnernut kiisalu inuinnarnit tamanit atorneqarsinnaassalluni.
Akuersissutip sumiissanera kommunip aalajangertarpaa.
Sumiiffimmi akuersissummik piginnittup sunik suliaqarnissaa pillugu oqartussaqarfiit aalajangersakkanik suliaqartarput. Inatsisilianut arlalinnut naleqqiullugit aalajangersakkat.

Nunatarsuaq pillugu piviusut:
Nuup avannaata kangia’tungaani, Sermersuup sermillu iigartartut qanitaanni, kangerlummut Kangersunermut iigartarfiusartunut Nuup Kangerluata qinnguaniippoq Nunatarsuaq.
Sumiiffik 700-1200-mit missaannik immamiit qatsitsigisumiippoq, taamaallaallu kangerliumanerit ikittuinnaat eqqaassanngikkaanni sivingasumik iigartalittut sissartaqarpoq.
Tuttut uumasoqatigiit amerlapput, tassaavorlu sunngiffimminni aamma inuussutissarsiutigalugu piniartut akornanni pingaarutilittut nuannarineqartutullu piniariartarfik.

Tammajuitsussarsiniarluni piniariartitsisarnermik neqerooruteqartarneq pillugu piviusut:
Pikkorissartitaasimanermik akuersissutisisimanermillu piumasaqarfiuvoq.
Taamaallaat Kalaallit Nunaanni inunnut najugaqarlutillu attuumassuteqartunut neqeroorutigineqarsinnaavoq.
Tammajuitsussarsiniarluni piniariartarneq piniariarfissatut atugassiani suniluunniit pisinnaavoq.
Tammajuitsussarsiniarluni piniariartarnermut pisassarititat Naalakkersuisut aalajangertarpaat.

Sukumiinerusumik paasisaqarniaraanni attavigisassaq:

Ilisimatusartoq Kristine Lynge-Pedersen, tlf. 361218, krlp@natur.gl