Kangiata natsii immikkuullarissut Saqqummersinneqarfia 16.10.2024
Natsiit (Pusa hispida) Kangianiittut (Ilulissat Kangerluani) nunatsinni natsernit allaninngarnik allaanerussuteqarput, ilalisaatimikkut immikkooruteqaannaratik aamma uumariaatsimikkut immikkooruteqaramik. Natserit ungasiliartartutut ilisimaneqarluartuupput, Kangianeersulli ukioq kaajallallugu Kangianiiginnartartuupput, taamaattoqarneralu Sascha Schiøtt’ip Aqqalu Rosing-Asvid’illu tamarmik Pinngortitaleriffimmi biologiusut misissuiffigisimavaat. Misissuisimanerallu ilisimatuussutsikkut saqqummiussisarfimmi Polar Biology’mi allaaserineqaqqammerpoq.
Ilisimatusartut taakkua marluullutik naliliipput natsiit aqqaamariaatsimikkut nerisassaminnillu toqqaasarnermikkut Kangiata kangerluata avatangiisaanut tulluarsarsimanerisa tamanna ersersikkaat. Natsiit 24it ukiuni 2012-2020 pisareriarlugit nalunaaqutsersorneqarsimapput qaavinut liimmiterneqartumik (sumiinnerinik nalunaarsuusiortartumik), puisit aqqaamasarnerinik qanorlu ititigisumukarnerinik nalunaarsuisarsimapput, sumiinneri paasissutissallumi satellitsi aqqutigalugu ilisimatusartunut apuunneqartarsimapput. Natsiit 108inik amerlassuseqartut allat piniartut pisaanneersut aqajarui aamma misissoqqissaarneqarsimapput sunillu nerisaqartarsimanerat nalunaarsoqqissaartarsimavaat.
Natsiit piaraanerusut 150 meterit missaannik itissusilimmut aqqaamallutik anngunnerusarput, inerissimanerusut 400 meterit tikillugit itinerusumulluunniit aqqaamallutik annguttarsimasut. Angutivissat arnavianinngarnik itinerusumut annguttarsimapput, natsiillu inerissimanerusut ukiukkut itinerusumut aqqaamallutik anngunnerusarput. Kangiani natsiit, natsiinit allani nalunaarsorneqarsimasunut naleqqiullutik itinerpaamut annguttarsimapput.
Nerisarinerusarpaat saarulliit, ammassaat, peqquillu raajatungajak isikkoqartut kiisalumi raajat nunatsinni tunisassiarineqartartut aamma nerisarpaat. Natsiit inerissimasut itisuumut aqqaamallutik annguttarnerat nerisarisaasa – ingammik saarulliit ammassaallu – ukiukkut itisuumiittarnerinik patsiseqarsimarpasippoq. Natsiit piaraanerusut peqqunnik raajatungajak isikkoqartunik nerinerusarput natsernut inerissimasunut sanilliussagaanni, natsiit inerissimanerusut raajatornerusartut – natsiimmi inerissimasut raajaqarfimmut itisuumut aqqaamallutik anngussinnaanerusarsinnaasaramik.
Aataat 38it aqajaruinik misissueqqissaarinerit qalerallillu 200it aqajaruinik misissuinerit ersersippaat taakkua natsiit nerisaasa assinginik neriumanerusartut. Taamaasillutik natsiit, aataat , qalerallillu nerisamikkut nerisareqatigiinnikkullu qalleraattutut isikkoqarput (imaappoq kangerlummi inissisimanerat tamakkiisumik isigissagaanni). Aataat Kangiata kangerluaniikkaangata taava nerisareqatigiinnikkut unammillertutut imminnut inissisimalersinnaasarput nerisarisartagaat taakkuummata.
Natsiit qanoq itissuseqartumut aqqaamallutik annguttarnerat nerisarisartagaasa suuneri sumiinnerilu, ukiup qanoq ilinera apeqqutaalluni allanngorarsinnaasarput. Ukiup nikerarnerani uumasut kangerlummiittut allanngorarnerinut tulluussarsimassagamik, tamannalu DNA’p immamiittup misissorneqarnerani aamma takuneqarsinnaavoq. Kangerluup qanoq innera aammalu natsiit nerisarisartagaasa najuunnerat assigiinngitsutigut ataqatigiissuseqartarami, puisillu taakkua avatangiisimik qanoq issusaannut qaqugukkullu atugassarisitaasunut tulluarsarsimasaramik.
Kangiani uumasoqatigiiaat avatangiisaasalu allanngorartuartumik ataqatigiinnerisa natsiit avatangiisiminnut immikkooruteqartumik tulluarsarsimanerujussuannik misissuinerit ersersitsipput. Kangia natserit pingaaruteqarluinnartumik uumaffigaat, misissuinerillu inernerisa paasinarsisippaat natserit kangianiittut pigiinnarnissaat qulakkeerniarneqassappata periusissiortoqartariaqartoq ersersinneqarmat – ingammik avatangiisit massakkut allanngoriartornerat takuneqarsinnaammat, allannguutillu Kangiani uumasoqatigiiaat malussajasut sunnertussaassammatigit.
