Kalaallit Nunaata Kitaata nanui silap kiatsikkiartorneranit eqqugaasut Saqqummersinneqarfia 01.03.2017
Nannut Kalaallit Nunaata kitaani Avannaata Imaanittartut silap pissusiata allanngoriartorneranit eqqugaasut, nannulli avannarpasinnerusumi Kane Basinimiittartut atugarissaarnerusut ilisimatusartartunit paasineqarpoq.
Tamanna nannunik Avannaata Imaaniittartunik Qaanaallu eqqaani Kane Basinimiittartunik 2011-p 2014-illu akornanni misissuinerit inernerannik nalunaarusiami saqqummiunneqarpoq. Pinngortitaleriffimmeersut nannunik misissuinersuarmi suleqatigaat ilisimatusartartut Nunavummeersut, Canadameersut, Norgemeersut USA-meersullu. Piniartut nannunniartartut sumiiffinnilu najugaqartut misissuinerni aamma suleqatigineqarput. Piniartut nannut kigutaannik nannullu timaannit misissugassanik Pinngortitaleriffimmut Nunavummilu piniagassat pillugit aqutsiveqarfimmut katersisussaatitaapput.
Nannut uumaffigisaat – tassalu immap sikua 1979-imiit, pingaartumillu 1990-ikkunni Avannaata Imaani Kane Basinimilu nanoqatigiinnik annertuumik misissuinerit siulliit kingorna milliartuinnavissimavoq.
Nanoqatigiit Avannaata Imaaniittartut
Nannut Avannaata Imaanittartut 2.800-t missaanniipput. Nannut 1990-ikkunni amerlassusaat pillugit kiisalu Kalaallit Nunaanni Nunavummilu nannunniartarnerit pillugit paasissutissat, paasissutissanut nutaanut sanilliunneqarmata paasineqarpoq nannut Avannaata Imaaniittartut ilimagisamit amerlanerusut. Tassa nannunik Avannaata Imaaniittartunik 1990-ikkunni kisitsinernik naatsorsuisoqareermat missiliuussinermi ikinaarisoqarsimagunarmat nanoqatigiit taamanerniit maannamut amerliartornersut ikiliartornersulluunniit erseqqissumik oqaatigineqarsinnaanngilaq.
Avannaata Imaa sikuisannerulerlunilu sivisunerusumik imarorsimasalermat, siku upernaakkut 1990-kkunnut naleqqiulluni sapaatip akunnerinik pingasunik sisamanillunniit sioqqutsilluni qulluujaarnerusalerpoq.
Imarujaartalermat nannut sikumiit nunap tungaanut sivisunerujussuarmik naluttalerput, ilaatigullu 100 km-it qaangerlugit naluttariaqartalersimallutik. 1990-ikkunnut sanilliussigaanni, Qeqertaalummut qaammammik sioqqutsillutik qaqisalerput aasaaneranilu nunamiittarnerat sivisunerulerpoq. Avannaata Imaata nanui avannarpasissumiinniarnerulersimasut sinerissamut qanittumi ikkannerusup sikuaniinniarnerulersimapput, Avannaatalu Imaa qimappiassaaramikku nannunik nanoqatigiinnit allaneersunik naapitsissaarsimallutik.
Nannut arnavissat naartusut sikuisannerulerneratigut nunamut qaqiaartalersut qaammammik kingusinaarlutik apissiminnut pulasalersimapput apuutaasatsimmallu qaqqani qatsinnerusumi apissiliortalersimallutik. Arnavissat apissiminnut pulasarnerisa kinguarsimanerat qanoq sunniuteqarnersoq ilisimaneqanngilaq.
Avannaata Imaata nanui piaqqiornikinnerulersimasut siornagutigumut naleqqiullutik aamma salunnerulersimapput.
Nanoqatigiit Kane Basinimiittartut
Kane Basin, imartaq Qaanaap Umimmaallu Nunaata akornanniittoq 1990-ikkunnut naleqqiulluni massakkut sikuisanneruleraluartoq, taamaattoq nanoqatigiit tassaniittartut 350-it missaanniittut nanoqatigiinnit Avannaata Imaaniittartunit ikinneralaarsuugaluarlutik atugarissaarnerulersimarpasipput.
Kane Basinimi ukiukkut sikkorluttalernera imaani uumassuseqatigiiaat – nannut nerisannaavisa puisit ilanngullutik amerliartornerannik kinguneqartoq pissutigalugu tamaani nannut pualanerulersimapput. 2006-imi nannuttassiisoqartalernerata kingorna sikkorluttalerneratigullu nannut nannunnianit tikikkuminaallinertik amerliartuutigisimagunarpaat.
Canadamiut- kalaallillu nannut pillugit ataatsimoortumik ataatsimiititaliarsuat nannut qanoq innerat pillugu nutaamik paasissutissiisoqarnissaanik kissaateqareersorlu Avannaata Imaani Kane Basinimilu nanoqatigiinnik misissueqqittoqarpoq.
Ataatsimiititaliarsuup ataani Ilimatuussutsikkut Suleqatigiissitap nanoqatigiinnik misissuinermit nalunaarusiaq juulimi 2016-imi tunniuppaa. Tamatuma kingorna nalunaarusiap imarisaa Ataatsimiititaliarsuarmit nalilersorneqareermat piffissangaatsiarlu atorlugu kalaallisuunngortinneqareersorlu ukioq manna februaarip qulingiluaanni tamanut saqqummiunneqarpoq. Ilisimatuussutsikkut Suleqatigiissitaq Avannaata Imaani Kane Basinimilu nannunniartarnermut tunngatillugu siunnersuinermik nutaamik aasaru tunniussaqassaaq. Siunnersuinermi nutaami silap pissusiata allanngoriartornerata kinguneri aamma ilanngunneqassapput.
Nannunik misissuineq pillugu allaaserisaq Pinngortitaleriffiup nittartagaani uani atuarneqarsinnaavoq:
Kalaallit Nunaata Kitaani nannut silap pissusiata allanngoriartorneranit eqqugaapput.
Nannunik misissuinermit nalunaarusiaq uani aaneqarsinnaavoq: www.natur.gl/gl/siunnersuineq/miluumasut-imarmiut/
Annertunerusumik paasisaqarusunnermi attavigisassat:
Kristin Laidre (klaidre@uw.edu), misissuisuuneq, imaluunniit Fernando Ugarte (feug@natur.gl), immikkoortortami pisortaq, oqarasuaat: 361200.
