Siunnat pujoralattut silap pissusianik takussutisseeqataapput Saqqummersinneqarfia 11.02.2013
Saarulliit siunnai silap pissusiata allanngoriartorneranut attuumassuteqaramik? Apeqqut tamanna akissutissarsiniarlugu biologinngorniap, Per Roep, Sisimiut eqqaanni saarulliit alliartortarnerat ukiuni 30-ni kingullerni paasisaqarfiginiarlugu ilinniarnerminik naammassissummini allaaserisaqarfigaa. Taamaaliorsinnaasimavoq Pinngortitaleriffiup siunnanik katersaatai iluaqutigalugit aammalu misissueriaaseq aalajangersimasoq atorlugu taamaalilluni silap pissusiata allanngoriartornera saarulliillu alliartortarnerat ataqatigiissinneqarsinnaalerlutik. Per Roep allaaserisani 5. februar iluatsittumik illersorpaa maannalu biologitut imminut taagorsinnaalerluni.
Per Roep misissuinermini aallaavigai Nuup eqqaani misissuinerit assingusut siusinnerusukkut ingerlanneqareersut. Misissuinerit taakku uppernarsivaat silap pissusianik aqutseqataasoq naqitsinertuffiit naqitsiniisaffiillu ingerlaartarnerinik paasissutisseeqataasartup den nordatlantiske oscillationip (NAO) ukiuni 75-ini kingullerni allanngorarnerata saarulliit Nuup eqqaaniittut alliartortarnerinik sunneeqataasartorujussuusoq.
Paasiniarneqarporlu Sisimiut eqqaanni saarulliit taama aamma sunnerneqarsimanersut. Taamaaliorniarnermi Pinngortitaleriffiup ukiuni 100-ni kingullerni saarulliit siunnaanik katersaatai pujoralaajarneqarput siunnappassuillu saarullinnit Sisimiut eqqaanneersut misissorneqarput.
Per Roep misissuinermini paasivaa Nuup eqqaani silap pissusia Sisimiut eqqaanni pissutsinut aallaavigiinnassallugu ajornartoq. Tassami tamaani saarullinnut atugassaqartitsisuulluni aalajangeeqataasoq tassaavoq den arktiske oscillation( AO), tassa issittumi naqitsiniissaffiit naqitsinertuffiillu ingerlaartarfii naggataagullu taakkua silamut sunniutigisartagai pineqarput.
Atugarisimasaat siunnaanni takuneqarsinnaapput
Saarulliit siunnai orpissuit assigalugit alliartornerinik aammalu utoqqaassusiannik takussutissiisunik ammalortunik titarneqarput. Tassa ukiumi ataatsimi alliartorluarsimariarlutik titarnerit ammalortut akorni silinnerusarput, nerisassaqarluarsimariarlutik imarlu kissarnerusimariaraangat atugassarissaarnerusarsimallutik. Taamaalilluni titarnerit taakku misissornerisigut nunatsinni silap kissassusia/nillissusia, pissarissaassuseq naggataagullu silap pissuserisimasaanut tunngassuteqartut paasisaqarfigineqarsinnaallutik.
Ukiut misissuiffigineqartut (1980-1996) nillingaatsiarfiusimasutut taaneqarsinnaapput, kingornalu ukiut misissuiffigineqartut (1997-2008) kissatsikkiartorfiusimallutik, taamanikkut imaq agguaqatigiissillugu 1,5°C missaannik kissatsissimalluni. Taamaattoqarsimaneralu saarullinnut imannarsuaq malunniussimanngilaq, kisiannili saarulleeqqat alliartornerinut sunniuteqarsimasoq takuneqarsinnaalluni. Tamaanili AO-p kisitsisaasa nikerarnerat aammalu saarulliit alliartornerat ataqatigiilluartutut isikkoqarpoq, uffa Nuup eqqaaniittut NAO-p nikerarneranut ataqatigiissuteqartoq erseqqittoq.
Tassa sumiiffik allisarfigisaq pingaaruteqartorujussuuvoq, aammalu silap pissusianik aqutsisuusut aalajangiisuusarnerat malunnarluarpoq, kisiannili kissassuseq nillissuserlu nikerartitsisuusarpoq. Misissuinernit paasisasat takutippaat sarulliip alliartortarneranut tunngasut paasisaqarfiginiarnerini sumiinnerat isiginiassallugu pingaaruteqartorujussuusoq, taamalu immap nillissusia kissassusialu kisiisa isiginiassallugit naammanngitsoq. Nunatsinni silap pissusiata allanngoriartornerata imaanut sunniutigisinnaasaasa paasiniarnerini pissutsip taamaannerat eqqaamassallugu aamma pingaarpoq.
Biologitut inaarummik allaaserisaq suliarineqarpoq Pinngortitaleriffiup aammalu Department of Bioscience, Aarhus Universitetip suleqatigiinnerisigut. Pinngortitaleriffimmi ilisimatusartartutut atorfeqartoq Rasmus Berg Hedeholm allaaserinnittumut avataaniit siunnersortaavoq.
Per Roe, Master thesis (tuluttooq, PDF 1MB)
Itinerusumik paasisaqarusunnermi saaffigisassat:
Per Roe, email: per_roe@hotmail.com imal. Rasmus Berg Hedeholm oqarasuaat: 361291, email: rahe@natur.gl
