Issittumi imaani uumassuseqassutsip ataqatigiinnerata allanngoriartornerata kingunerisaanik avatangiisit allannguuteqarujussuarnissaat ilimatsaanneqarpoq Saqqummersinneqarfia 11.05.2017
Nerisassarsiorniartarnerit allannguuteqarfiupput, siku uummaviusoq nungukkiartorpoq, nappaatit tuniluuttut amerliartorput, uumasoqatigiit nalinginnaasumik nunani kiannerumaartuni nammattuugassaasaraluartut avannamut illuariartornertik ilutigalugu uumasoqatigiinnik Issittumiittartunik sunniipput, allanngutillu tamarmik Issittumi uumassuseqassutsip assigiinngisitaarneranik allannguilluinnartussaasutut naatsorsuutigineqartut pigaluttualerput. Taama CAFF-ip ataani, the Conservation of Arctic Flora and Faunap (tassa issittumi siunnersuisooqatigiit ataanni issittup naasuinik uumasuinillu eriaginninniarluni suleqatigiiffiup) uumassuseqarnerup assigiinngisitaartuuneranik malittarinnitsitsiniarluni suleqatigiissitaata nalunaarusiaani nutaami oqariartuutit pingaarnerit taama nipeqarput.
Issittup imartaani uumassuseqassutsip ataqatigiinnerata killiffia pillugu nalunaarusiami imaani uumasoqatigiit pingaarnerit pillugit allannguutit pileriartorneri paasineqarlutik malinnaaffigineqarnissaat erseqqissaatigineqarpoq. Kiisalu uumassuseqassutsip ataqatigiiffiini pingaarutilinni allannguutinik malinnaaffiginninniarluni misissuisarnertigut ilisimasatigut amigaateqarfigineqartut pingaaruteqartut makkununnga tunngassutillit ingerlanneqartarnissaat tikkuarneqarpoq: immap sikuani uumassusillit, tappiorannartut, immap naqqani uumassusillit tamarmik, immami aalisakkat, timmissat kiisalu imaani miluumasut. Uumassusilinni taakkartorneqartuni arlaannaalluunniit pissutsimikkut allanngoriartuuteqalerpata qularutissaassanngilaq imaani uumassuseqassutsip tamakkiisup arlaatigut allanngoriartuuteqalersimanissaa.
CAFF-ip uumassuseqassutsip assigiinngisitaartuuneranik nalilersuisarnernik suliaqartartussanik suleqatigiissitaata (CBMP) ataani ilisimatusartartut nunarsuarmi sumi tamaninngaanneersut 60-init amerlanerusut Issittup imartaani miluumasunut tunngassutilinnik paasissutissaatinik sukumiilluinnartumik misissuereerlutik uppernarsaatissat saqqummiussaat paatsuugassaanngillat. Paasineqartut pingaarnerusut uppernarsarneqarsinnaasullu makkuupput:
Issittup imartaata avatangiisiini uumasoqatigiiaarpassuit nerisassaqarniarnermikkut tunngavigisatik annaajartuaarpaat. Uumasoqatigiiaat assigiinngitsorpassuit ungasinnerusunut ingerlaartariaqalernikuupput nerisassarsiorniarnerminnullu nukimmik atuinerusariaqalersimapput, tamatumalu kingunerisaanik ataasiakkaarlutik peqqissusiannut tunngassuteqartunut kiisalu uumasoqatigiiaanut pineqartunut tamakkiisumik isiginnilluni aarleqquteqartariaqalernikuulluta.
· Imaani sikuunikinnerusalernera peqqutaalluni nannut mitit ullusiornerulersimapput appallu Canadami ineqarfiini akornusersuinerulersimallutik aammalu tamakkutornerulersimallutik.
· Barentip imartaani aataat sikup sinaavani neriniarfigisartagaat ungasinnerulernikuummata ingerlaarnerusariaqalernertik peqqutigalugu salunnerulersimapput.
· Nunaqavissut ilaasa aarrit allaanerusunik aqajarormioqalersimanerat maluginiarsimavaat. Imarorsimanerusalerneranik peqquteqartumik aqajarormiorisartagaat aalisakkanik akoqartalersimapput uillunik nerinikinnerulersimagunarlutik. Taamaattoqalersimanerata ilimanarsisippaa sumiiffiit ilaanni immap naqqani neriniarsinnaasatigut periarfissat immaqa pitsaannginnerulersimanerat.
· Naajavaarsuit ikilisimanerat immap sikuani nerisassarsiorfigisinnaasaasa annikillisimanerinik takussutissiivoq.
Maannakkorpiaq takussutissaasut ersersippaat uumasoqatigiiaat piaqqisarnerminnut, qasuersaartarnerminnut imaluunniit neriniartarnerminnut atatillugu ukiup sikuanik pinngitsuuisinnaanngitsut sikuusarnerata milliartornera ilutigalugu siaruarsimanikilliartornissaat, tassami ukiup sikua upernarnerani avalajaarnerusalernikuuvoq, taamaalilluni ukioq kaajallallugu imarorsimasarnera sivisunerulernikuulluni. Issittumi uumasoqatigiiaat avatangiisiminni allanngortoqarneranik peqquteqartumik sunnigaapiloorsimanerinik uppernarsakkamik saqqummiussisoqarnikuunngilaq, kisiannili issittup imartaaniittartut timmissat aammalu miluumasut ilaasa pissusilersuutigisartakkaminnik allannguinikunik naammattuuisoqartalereerpoq.
· Hudson Bay-imi qilalukkat qaqortat immap kissassusianut nillissusianullu naleqqussarlutik ingerlaartalersimapput. Allannguutit taamaattut inuit pisuussummik taassuminnga naammattuuisinnaanerannik iluaquteqarsinnaanerannullu sunniuteqarsinnaapput.
· Immap sikuata allanngornerata kingunerisaanik pissutsit assigiinngitsut imminnut ataqatigiinnerulersimagunarput: natsersuit ikiliartulersimapput, atlantikup avannaatungaata kitaaniittartut aataat piaqqiornikinnerulersimapput, Barentip imartaaniittartut aataat salunnerulersimapput ussuillu nerisarisartagaat allannguuteqarsimapput.
· Imaaratarsinnaavoq puiseqatigiit immap sikuanik pisariaqartitsilluinnartut siunissami nungutaasinnaassasut, kisiannili sumiiffinni assigiinngitsuni immap sikuusarnerata milliartornera assigiinngisitaartuusarmat sunniutissarisinnaasai assigiinngisitaartuusussaassapput.
· Ukiup sikuata upernaleqqaarnerani milliartuliaarnerusalernera natsiit piaqqiffigisinnaasassaannik, nunarsannik, pilersitsiniarnernut akornusersuutaasarpoq, taamaalillutik piaqqanik allisaanerit akornusersorneqalersarlutittaaq. Tamaattoqarneralu nannunut sunniuteqassaaq, taakkumi natsiinik uumassuteqarluartuummata. Nannut nerisaqanngivissorlutik sisiminneereerlutik puallaqqinniartarnerannut tamanna akornusersuutaalissaaq.
· Aarrit sikup qaavani qassimmaarlutik qasuerserluartartuupput, sikulumi aamma neriniarfigisartuuaat. Kisiannili ukiuni makkunani imaq sikujaanngittaqimmat qangaanerusoq sissami qassimaffigisartakkaminnut uteqqikkiartulersimapput. Aarrit sinerissami neriniarfigisinnaasaminnut ingerlaapiloornerusalernikuugaluarlutik piaraasa sissami sumiiffiit ilaanni qassimaffigisartagaanni qallertoorneqarlutik toquinnarsinnaasarnerat aarlerinarnerulersimavoq.
Issittumi uumasoqatigiiaat ilaat Issittup kiatsikkiartornera ilutigalugu nalinginnaasumik siaruarfigisartakkaminniit avannarpasinnerusunut siaruaakkiartornerulersimapput. Taamatut allannguuteqartoqarnerata uumasoqatigiiaanut allanut taakkulu piniagaasarnerat aammalu akuunerminni unammisarnerinut qanorpiaq sunniuteqarsinnaanersoq ilisimaneqanngilaq.
· Hudson Bay-imi ammassaat avannamut illuariartornerat ilutigalugu imaani timmissat nerisaqartarnerminnik allannguuteqartitsisimapput. Tamannalu imaani miluumasunut sunniuteqarsinnaavoq.
Uumasoqatigiiaat nikerartuusut imaannaarmilu uumasuusut ajornanngitsunnguamik avannamut illuariarsinnaassuseqartarput. Uumasoqatigiiaat immami uumasuusut immap naqqani uumasuusunut sanilliullugit nikeriataarsinnaassuseqarnerupput, taakkuuppulli aamma avannarpasinnerusuni uummavissaasuanerusartut.
Issittumit kujasinnerusumiittartut uumasoqatigiiaat aamma assigiinngisitaassuseqarnerusut Issittoqarfinni imartanut anngukkiartuaarput. Ilaatigut Issittumi uumasoqatigiiaat inangivinneqarsinnaasarput ajorsartitaallutillusooq imaluunniit tikisaminni uumasoqatigiiaat naammattuukkatik nerisarilersinnaasarpaat imaluunniit Issittumiittunut uumasoqatigiiaanut nerisassatsialaasaratik.
· Barentip imartaata naqqaniittartunik uumassusilinnik peqassuseq taakkualu akunneranni ataqatigiinnerat allannguuteqarsimammat aammalu immap naqqata kissatsikkiartornera peqqutaaqataalluni uumassusillit tamaaniittut, tassa nunarsuup issittoqarfiata kujatinnguaniittuni kiannerumaartuneersut uumasut, issittoqarfinnut nutsersinnaalernissaannut periarfissagissaartitsinerulerput.
· Saarullik Atlantikup imartaaneersoq Atlantikup imartaanut Issittoqarfimmiittumut siaruariartuaarpoq, taamaalilluni uumasunit allanit soorlu makkunannga: aalisakkanit allanit, timmissanit imarmiunit, imaani miluumasunit pingaartumik puisinit, nerisarineqarluartartunik eqalukkanik nerisaqartarnermigut inangiiaartorluni.
· Aarluit immani kissarnerumaartuni uumasuujumanerusartut aamma Issittup imartaanut siaruariartuaarput, taamaalillunilu Issittup uumasuisa nerisarisartagaannik pingaartumik aalisakkanik, arfernik puisinillu inuussutissartaqarluartunik aamma ilanngartueqataalersussaallutik.
Issittumi uumasut avatangiisimik sutigut tamatigut allannguuteqariartornerinit tatineqariartuaarput. Allannguutit ilaat piartuaartuupput, allat tassanngaannartumik allangornerujussuusinnaallutik, tamakkulu uumassuseqassutsit ataqatigiinnerinik sunniisinnaalluarput.
Nappaatit tuniluuttut siaruariartortut amerlatsikkaluttuinnarnerat maluginiarneqarpoq.
· Beringip imartaata avannarpasinnerusortaani aammalu Canadap avannaatungaaniittuni qeqertaqarfinni timmissat nappaataannik tunillatsissimasut amerliartorput.
· Tunillatsissimasoq siulleq paasineqarmat oqaatigineqarpoq “qaqutigoortumik toqquteqarsimasutut” (Unusual mortal event) amerikap nunavittaata avannaani 2011-mi pisimasuusoq. Uumasut taamanikkut toqorarsimasut tassaapput: aarrit puiseqatigiiaallu assigiinngitsut – Canadap, USA-p Ruslandillu issittoqarfiini sineriaqarfiusuni neqissaqarniarnikkut pingaartuteqarluinnartuusut taamaalillutik peqqissutsikkut, nerisaqarnikkut kiisalu piorsarsimassutsikkut aningaasaqarnikkullu atugarissaarnermik eqquillutik.
Nalunaarusiakkut Issittumi uumassuseqassutsip assigiinngisitaarnerata alaatsinaanneqarluni nakkutigineqarnerunissaa anguniarlugu iliuusissanik amerlanerusunik aallartitsisoqarnissaa innersuussutigineqarpoq, taamaaliornikkut paasissutissat ilisimatuussutsikkut tunngavilersorneqartut sukkanerusumik naalakkersuinermi aalajangersaasartunit pissarsiarineqarlutik toqqammavigineqarsinnaalerniassammata. Innersuussutit aamma ilaqartinneqarput ataqatigiissaarisoqarnerunissaanik, periutsinik assigiissaarinerunissamik, nunaqavissut ilisimasaannik ilaatitsinerulernissamik kaammattuutinik kiisalu ilisimasatigut amigaatigisanik katersinikkut qularnaarinninnerunissaq aamma kaammattuutigineqarpoq.
Annertunerusumik paasisaqarusunnermi iserfissat:
www.arcticbiodiversity.is/marine
Itinerusumik paasisaqarusunnermi saaffigisassaq:
Pinngortitaleriffimmi Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaqarfimmi pisortaq Fernando Ugarte oqarasuaat 361200 imaluunniit email: feug@remove-this.natur.gl
