Nannut Baffinip Kangerliumanersuaniittartut silap pissusiata allanngorneranit tatineqariartuinnarput Saqqummersinneqarfia 26.05.2018
Nannut Baffinip Kangerliumanersuaniittartut amerlagaluarlutik ajornartorsiorput, uippakajaaleriartorput siunissamilu ikiliartulersinnaallutik. Taama eqikkaapput ilisimatusartartut seniorfoskerit Pinngortitaleriffimmeersut Kristin Laidre Erik Bornilu ilisimatusartartut allat Canadameersut, USAmeersut Norgemeersullu suleqatigalugit qanittukkut ilisimatuussutsikkut saqqummiussisarfinni allaatigisanik pingasunik saqqummiussinerminni.
Paasissutissat allaaserisanut tunuliaqutaasut tassaapput nannunik misissuisarnerit aammalu qaammataasanut nassitsissutilersuisarnertigut paasissutissarpassuit ukiuni 1991-1997 aamma 2009-2013-imiit katersorneqarsimasut. Taakkunani pingaartumik Kristin Laidrep pingaarnertut allaatiginnittutut uppernarsaatissalimmik saqqummiuppai nannut Baffinip Kangerliumarnersuaniittartut pissusissamisoortumik uummavimminnikkaluarlutik silap pissusiata allangoriartornerata kinguneranik tatineqaraluttuinnarnerat.
Takussutissiaq 1. Nannut arnavissat qaammataasanut nassitsissutilersorneqarsimasut ukiuni nalunaaqut-sersuiffiusuni 1991-1997-imilu (aappaluartoq) kiisalu 2009-2014-imilu (qorsuk) sumiiffiginerusimasaat. Ukiuunerani (winter) novemberimiit februarip tungaanut sumiiffigikkajunnerusaat, upernarnerani (spring) martsimiit juulip tungaanut aammalu aasiffigisartagaat (summer) augustimiit oktoberip tungaanut. Nannut Baffinip Kangerliumanersuaniittartut siusinnerusumut naleqqiullugu ukiuni makkunani sumiiffi-gisartagaat milliartorpoq, avannarpasinnerusumiinnerusalerlutik aammalu nannunut allanut allamiittar-tunut attaveqartarnerat ajorsiartorluni. Range contraction and increasing isolation of a polar bear subpopulation in an era of sea ice loss. Ecology and Evolution.
Allaatigisat ilaanni atuarneqarsinnaavoq nannut Baffinip Kangerliumanersuani suli milliartuinnartumi ukiup sikuani uumaniarnerminni ajornartorsiutaat, aammalu nanoqatiginiakkaminnit allani najugaqartunit avissaaqqukkiartuinnavinnerat immikkoorluinnaleraluttuinnarnerallu (takuss. 1). Allaatigisami allami atuarneqarsinnaavoq nannut arnavissat pissusilersuutigisartagaasa ukiuni 20-ni kingullerni allanngoriartorsimanerat: nannut arnavissat ilumeqqasut aasariartornerani sikumiit nunamut qaqiaarnerusalersimapput, kisiannili ukiornerani qangaanerusoq pissusigisartakkamik nalinginnaasumiit piffissaq apissermut pulaffigisartagaat kingusinnerulersimalluni, apissitik qullasinnerusumi qarajartalersimavaat sivikinnerusumillu najortalersimavaat (takuss. 2). Allaatigisat pingajuanni kingulliulluni saqqummersumi atuarneqarsinnaavoq nannut qanoq iliorlutik imaani sikuunikinneruleriartortumi uumaniartarnerat, sinerissamut qaninneralutik uumanialersimanerat aammalu angalaarnikinnerulersimanerat sumiiffigisartakkamik imarorsimasarnerat sivisunerulermat (takuss. 3).
Takussutissiaq 2. Ukiuni misissuiffiusuni marlunni 1991-1997-ip tungaanut (tungortoq taartoq) aammalu 2009-2014-ip tungaanut (tungujortoq qaamasoq) nannut arnavissat piaqqisartut pissusilersuutigisartagaannik sanilliussineq. Piaqqiniarluni apissiminut pulavoq (qulaani saamerlermi) aamma piaqqanilu apissermit anillaannerat (qulaatungaani talerperlermi). Ataani saamiatungaani takuneqarsinnaavoq arnavissap apissimiinnerata sivisussusia, ataanilu talerpiatungaani takuneqarsinnaavoq arnavissat ilumeqqasut (naartusut) piffissap qanoq ilinerani immap sikuata aasariartornerani aannerani nunamut qaqisarnerat. Grafini takuneqarsinnaavoq nannut Baffinip Kangerliumanersuani ukiup sikuani uumasuusut siusinnerusukkut nunamut qaqisalersimasut, taamaalillutillu nerisartakkaminnik puisinik pisaqartarsinnaanerminnut periarfissaat ajorseriarujussuartarluni, piaqqiniarlutik apisserminnut pulasarnerat kingusinnerulersimasoq aammalu apissimiittarnerat sivikinnerulersimalluni. Identifying shifts in maternity den phenology and habitat characteristics of polar bears (Ursus maritimus) in Baffin Bay and Kane Basin. Polar Biology 41(1)
Misissuinernit paasisat ilaat Qeqertarsuup kitaani immami 2013-imi aammalu Baffinip Kangerliumanersuani 2011-mi uuliamik ujarlertoqarneranut atatillugu avatangiisinut kingunissaasinnaasunik nalilersuinernut atatillugu nalunaarusiortoqarnerani atorneqarput, kiisalu canadamiut kalaallillu nannut pillugit iisimatuussutsikkut suleqatigiissitaata 2016-imi nunat taakku akornanni nannut pillugit ataatsimiititaliarsuup atugassaanik nalunaarusiornerminni. Tassalu maanna aatsaat paasissutissarpassuit katersorneqarsimasut pisariusorsuarmik uteqattaarinartumillu ilisimatuussutsikkut tunngaveqartumik naqqissorneqattaareernerisigut nunarsuup sinnerani ilisimatusartartunittaaq atugassianngorlugit saqqummiunneqarput.
Nannut Baffinip Kangerliumanersuaniittartut ilisimatusartartunit Nunatsinneersunit Canadameersunillu misissuiffigineqartarlutillu qaammataasanut attavinitsinneqarlutillusooq nalunaaqutsersorneqartarsimapput nunat pineqartut aveqatigiissutigisarmatigit.
Qaammataasanut nassitsissutilersuinerit ukiuni 2009-2013-illu akornanni ingerlanneqartut pingaarnerusumik Danmarkimi avatangiisinut aqutsisoqarfimmit aningaasaliissutitigut DANCEA-mik taaneqartartutigut aningaasaliiffigineqartarlutik naammassineqarsinnaasimapput. Namminersorlutik Oqartussat aningaasaliissutaat uuliasiorfiutileqatigiiffinniit Kalaallit Nunaata kitaata imartaani uuliamik ujarlernissamik akuersissuteqarfigineqarsimasut akiliutaannit matussuserneqarsimapput.
Takussutissiaq 3. Ullut ukiup sikuata 15 %-imiit anginerusarnerata amerlassusiisa nikerarnerat. Nunap assingani qernertut toornerit isumaqarput imartat 300 meterinik itinerusut. Grafip talerpiata tungaaniittut imartani marlunnni ukiup ataatsip iluani ullut ukiup sikuata 15 %-imik anginerusarnerata amerlassusii takuneqarsinnaapput. Piffissat nannut qaammataasanut nassitsissutilersorneqartarnerat pisarput piffissani marlunni qasertoqarfiusuni. Ukiup sikuata milleriarsimanera Kalaallit Nunaata sineriaata tamakkerluni takissusianit angineruvoq. Changes in winter and spring re-source selection by polar bears Ursus maritimus in Baffin Bay over two decades of sea-ice loss. Endangered Species Research 36:1-14.
Sukumiinerusumik paasisaqarusunnermi saaffigisassat:
Pinngortitaleriffimmi seniorforsker Kristin Laidre mail: krla@natur.gl imaluunnit Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaqarfimmi pisortaq Fernando Ugarte oqarasuaat 361220 imaluunniit mail: feug@natur.gl
