Kalaallit Nunaata imartaani nipiliornerit siullerpaamik uppernarsaavigineqarput Saqqummersinneqarfia 03.12.2021
Misissuinerit nutaarluinnaat Kalaallit Nunaata imartaani nipiliornernik nalunaarsuinerusut allaaserineqarnerat ilisimatuussutsikkut allaaserisanik saqqummiisarfiit ilaanni saqqummiunneqaqqammerput. Taamaalilluni nunarsuup avannarpiarsuani immami nipiliortitsisoqarnerulissagaluarpat sanilliunneqarsinnaasunik nipinik immiussanik pigisaqartoqalerpoq, naatsorsuutigineqarmammi immap sikuata nungukkiartornera ilutigalugu imaani angallattoqarnerulerluni nipiliortoqarneriulissasoq.
Immap iluani nipiliortitsinernik paasissutissat aatsaat taamak amerlatigisut misissuinermi uani ilisimatusartartunit Århusip Universitetianeersunit, Pinngortitaleriffimmeersunit aammalu University of Washington`imeersunit katersorneqarsimapput. Paasissutissanik katersuineq Pingortitaleriffimmi Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi seniorforskeriusumit, tassa qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartartumit, Malene Simonimit siuttuuffigineqarpoq. Paasissutissat katersorneqartut Kalaallit Nunaata sineriaani immami sumiiffinni 26-niit immiussanit katersaapput. Immiussissutit immami itissutsini 100-400 meterini nivinngarneqarsimapput. Immiussissutit ivinngartorneqarsimapput Kalaallit Nunaata immikkoortortai tamakkerniarsaralugit, taamaalilluni imartat Qimusseriarsuarmiittoq, Baffin Bugti, Davis Stræde, Kujataata imartaa, Tasiilap imartaa kiisalu Grønlandshavimiittoq immiussiffigineqarlutik. Sumiiffinni immiussinerit ukiumik ataatsimik sivisussuseqartarsimapput, taamaallilluni immiussinerit ukiup qanoq ilinera sumiinnerlu apeqqutaatinnagit saniliunneqarsinnaalersillugit.
Immap sikua nipiliortitsinernut sunniuteqartaqaaq
Misissuinerit paasinarsisippaat Issittup imartaani nipiliortitsinerit assigiinngiiaartorujussuusut, pingaarnertullu assigiinngisitsisuuvoq sikuusarnera sikuusannginneralu. Ilisimatuussutsikkut allaaserisami pingaarnertut allaaserinnittuusoq Aarhusip Universitetiani postdoc-iusoq, Michael Ladegaard, ima nassuiaavoq: ”Sikuunnginnerani mallertarnera aqutsisuuvoq, mallertarnerami nipiliortitsinermik annertusaataasartorujussuuvoq pingaartumik anorersuartillugu. Mallilli ukiorluni issileraangat ajugaaffigineqartarput, soorlulumimi sikugaangat imaq tamarmi matuneqartartorlusooq. Taamaaligaangammi nipaannersuaq piulertarpoq, ilaannilimi sikup ataani imaq nipaattangaarmat immiussissutitta mutiugaluaqisut allaat immiussinnaasanngilaa”.
Nipiliortitsivallaarnerit miluumasut attaveqatigeeriaasiannut sunniuteqarsinnaapput
Taannali nangilluni oqarpoq aamma nipit sukkasuumik allanngoriasaarsinnaasarmata, soorlu sikup aalasarnera, silaannaallu ississusia allannguuteqaraangat, siku nipituupilussuarmik neeqqululersinnaasarpoq, ”nilliasinnaasarluni” aserortersinnaasarlunilu. Tamakku nipit miluumasunut issittormiunut qoqernarsinnaasaraluaqisut naammagittarlutik naleqqussarfigisarpaat. Tassami puisit arferillu nipeqarnitik pinngitsoorsinnaanngilaat, pingaaruteqartorujussuummammi – attaveqatigiittarnerinut, sumiissusersioriaasiannut neriniarnerminnullu nipi atortaramikku. Pissusissamisoortumik immap uumasuisa nipiliortitsisarnerat assiigiinngisitaarsinnaasarpoq, apeqqutaalluni avatangiisit nipiliortitsinerat uumasut nipaanniit nipitunerunersoq nipaannerunersorluunniit. Imaata sikuusarnera sivikilliartortillugu imaani nipiliortitsisarnerit, uumasut nipaannik tunuarsimatitsisarsinnaanerat siunissami ajornartorsiutinngoriartulersinnaavoq annertooq.
Nipinik immiussiffiusut sumiiffii. Immiussiffiit 26-usut sumiiffinnut tallimanut immikkoortinneqarput. Qimusseriarsuaq: Aappaluttut pingasunik teqeqqullit. Baffinbugti: Ammalortut tungujortut. Kujataani: tungujortut qaamasut pingasunik teqeqqullit. Tasiilaq: tunguusat kipparissut. Tunup avannaarsua: qorsorpaluttut sisamanik teqeqqullit.
Imaq sikuusarunnaarneruppat inuit sunniuteqarnerulissapput
Malene Simon Pinngortitaleriffimmi, Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi ilisimatusartartutut atorfeqartoq aallaaserisamilu allaqataasoq ima oqaluttuarpoq: ”Nunarsuup Issittortaa sikuisannerulerpat qularnanngitsumik imartani misissuiffigisatsinni umiarsuarsornernik ingerlatsisoqarnerulernissaa. Atlantikorsuaq Manerassuarlu kipiinnarlugit sukkanerusunik nutaaliaanerusunillu angallaserlutik takkuttalissajunnarsipput, aalisarneq annertusissajunnarsivoq, aatsitassarsiortoqarnerulersinnaavoq, soorluttaaq uuliasiorniarnerit ingerlanneqalersinnaasut, aamma ilimanarpoq nunat issittumiittut sakkutooqarnikkut sassartaarnerulernissaat. Taamaammat immami nipiliortitsisoqarnerulernissaa naatsorsuutigilluinnarparput, nipiliortitsinerulernerallu uppernarsarneqarsinnaassappat uagut misissuinitsinnit paasisavut nutaat aallaavissatut atorneqarsinnaassapput”, Malene Simon nassuiaavoq.
Nipiliortitsisarnerit uumasunik uippakajaalersitsinnaasarput
Imaani nipiliortitsisarnerit paasisimasaqarfigilluarnissaat pingaaruteqartorujussuuvoq, miluumasummi tusillartinneqarsinnaapput, soorlu nipiliortitsisoq qanippallaarsimagunikku imaluunniit ersillutik qimarrattorsuanngorsinnaapput. Nipiliortitsinerit amerlasuutigut taamarsuaq qisuariartitsineq ajoraluarput, uumasut nujuumineruinnartarput nipiliornerlu ima nipitutigippat attaveqatigiinniarlutik imminnut tusaassagunik qanillinerusariaqartariaqalersinnaapput. Taamaattoqartillugu nalileruminaattarpoq nipiliortitsinerup sunniutai piffissami sivikitsuinnarmi atuutissanersut imaluunniit nipiliortitsinerup kingunerisaanik ajornartorsiortinneqalernerat kaattalernerannik, uippakajaarnermik allaallu kinguaassiornerannut akornusiisinnaanerat tikinneqarsinnaapput. ”Issittup imartaata miluumasui ineriartornerminni nipinut assigiinngisitaaqisunut naleqqussarsimasuupput”, Peter Teglberg Madsen, uumasut misikkarissusiannik immikkut ilisimasalik professori oqarpoq nangillunilu. ”Imaani miluumasut nipinut nikerartunut akiuulluarsinnaassuseqarluarnerat imaluunniit nipit maanna uumaqataaffigisatik naammagilersimaneraat, taamaalillutillu killissaminnut apuutilivinnersimalernersut nalulluinnarparput. Taamaammanuna uumasut nipinut assigiinngitsunut nipitussutsinullu qisuariartaasiat ilisimatusarfigissallugu pingaaruteqartoq aammalu imaani nipiliortitsinerit malinnaaffigisariaqarigut”.
Ilisimatuussutsikkut allaaserisaq ”Soundscape and ambient noise levels of the Arctic waters around Greenland” ilisimatuussutsikkut allaaserisanik saqqummiisarfimmi Scientific Reports`imi saqqummiunneqarpoq, kikkunnillu tamanit atuarneqarsinnaavoq.
www.nature.com/articles/s41598-021-02255-6
Misissuinerit ukunannga aningaasalersorneqarput: i) Miljøministeriets Miljøstøtte til Arktis (siusinnerusukkut DANCEA), ii) Strategic Environmental Study Programs at the Environmental Agency for Mineral Resource Activities, Greenland (EAMRA), Greenland Climate Research Centre iv) Office of Naval Research, v) Carlsberg Fonden, vi) Oticon Fonden, vii) Vetlesen Foundation, aamma viii) Miljøministeriet.
Sukumiinerusumik paasisaqarniaruit attavigisinnaavat:
Seniorforsker Malene Simon, mail: masi@natur.gl oqarasuaat: 361200
