Biologit: mianersuussilluni qaleralinniarneq akilersinnaavoq Saqqummersinneqarfia 03.07.2012

Qeqertarsuup Tunuani, Uummannap Upernaviullu eqqaanni qaleralinniartarnerit assigiissuterpassuaqarput taamaattumillu sumiiffimmi ataatsimi misilittakkat sumiiffimmut allamut nuunneqarsinnaapput. Qaleralinniartoqarpallaarpat qalerallit agguaqatigiissillugu angissusiat mikinerulersarput aamma Qeqertarsuup Tunuani qalerallit siornatigumut sanilliullugu 10 cm-it missaannik millisimapput. Tassa 2,5 kiloniit 1,4 kilonut oqilisimapput, taamaalilluni ajortup tungaanut kaaviiaarneq aallartittarpoq, aalisartut siornatigutut pisaqartiginiarlutik amerlanerugaluttuinnartunik qalittariaqalersarput – tamatumani 1990-ikkut naaneranni qaleralittarineqartarsimasut marloriaatingajaannik qaqitsisariaqalersimapput. Assigiissut alla tassaavoq qalerallit kangerlunniiginnartarnerat. Taamaattumik ukiup ingerlanerani qalittarineqanngitsoortut ukiup tulliani pisarineqarsinnaasarput – tamatumuunakkut anginerusut oqimaannerusullu. Qalerallit kangerlunni alliartortarput oqimaalliartortarlutillu taamaattumillu mianersortumik aalisaraanni iluaqutaasorujussuusinnaavoq.

Qalerallit agguaqatigiissillugu angissutsiminnit mikinerulernissaat unitsinniarlugit biologit siunnersuipput, tamannalu qulakkeerniarlugu Naalakkersuisut 2008-mi killilinnik pisassiissuteqartalerput. Tamatuma saniatigut aalisarneq malinnaaffiginiarlugu pisanik nalunaarsuisoqartalernissaa atuuttussanngortippaat.

Qeqertarsuup Tunuani qalerallit 2001-imiit 2010-p tungaanut 10 cm-inik mikinerulersimapput taamatulli milleriarnerat 2011-mi aamma 2012-imi unippoq, tamanna ilutigalugu biologit misissuinerisa ilimanarsisippaat qalerallit nutaat amerlasuut aalisarneqarsinnaalissasut. Tamanna tusarluarnartuuvoq kisiannili aalisarnermi pisarineqartartut ikilisimapput. Taamaattumik 2013-imut tunngatillugu biologit siunnersuinerat allanngornatik 8.000 tonsiupput.

Uummannap eqqaani qalerallit agguaqatigiissillugu angissusiat ukiuni qulini 2004-p tungaanut patajaatsuusimapput. Tamatuma kingorna 2009-p tungaanut qalerallit katillugit 8 cm-inik milliallapput maannakkulli milliartorunnaarsimarpasillutik. 2008-miilli pisanik nalunaarsuisarnerit takutippaat aalisarnermi pisarineqartartut amerliallalaarsimasut. Taamatut tusarluarnerit paasissutissanillu tunngavissaqarluarnerulernerup malitsigisaannik 2013-imut pisassiissutissatut biologit siunnersuutaat 1.000 tonsinik amerlillutik 6.000 tonsinngorput. Tassa ukiuni kingullerni 20-ni agguaqatigiissillugit pisarineqartartut amerlaqataat.

Upernaviup eqqaani qalerallit agguaqatigiissillugu angissusiat 1999-imiilli patajaatsuusimapput imaluunniit milliallalaarsimallutik aamma pisanik nalunaarsuiffiit takutippaat aalisarnermi pisarineqartartut ikiliallalaarsimasut. 2002-miit qaleralittarineqartartut 5.000 tonsit ataanniit 6.500 tonsinut amerlisimapput. Tamatumani qaleralinniarnermi paasissutissatut tunngavissat ikinnerupput taamaattumillu qaleraleqassutsip killiffia suli nalornissutigineqarpoq. Taamaattumik pisarineqartartut amerlisinneqannginnissaat siunnersuutigineqarpoq pisarianeqartartullu ukiuni kingullerni pingasuni tulaanneqartartut agguaqatigiissillugit amerlassusiat assigaat (6.300 tons).

2013-imi Avataani qaleralinniarnissani Baffinbugtenimi aamma Davisstrædetimi biologit siunnersuinerat allanngoratik 13.000 tons aamma 14.000 tonsiupput. Davisstrædetimi qalerallit tamarmiullutik oqimaassusiat nikingaarsimanngillat. Naatsorsuinerit takutippaat pisarineqartartut amerlippata qaleraleqatigiit tamakkiisumik atorluarneqassanngitsut. Baffinbugtenimut tunngatillugu biologit misissuinerannit tamannalu ilutigalugu pisarineqartartut amerlassusiisa patajaatsuuneranni qalerallit tamarmiullutik oqimaassusiat tunngavigalugu siunnersuisoqarpoq.

Siunnersuinerit pillugit annertunerusumik paasisaqarusukkuit eqikkaaneq uani atuaruk, imaluunniit  immikkoortortaqarfimmi pisortaq Helle Siegstad ataani allassimasoq attaveqarfigiuk.

Figur 1. Asseq allisinniarukku tooruk. 2011-mi aasaanerani ningittagarsorluni qaleralinniarnernit qalerallit agguaqatigiissillugu angissusiat. 2011-mi ningittagarsorluni qaleralinniarnerni tulaanneqartartut tamarmiusut 61%-iupput