Nunatsinni aarrit inissisimanerat Saqqummersinneqarfia 06.09.2013

Aarrit nunatta imartaaniittartut pillugit kisitsisaatit aammalu ilisimatuussutsikkut siunnersuineq nutarsarniarlugu Pinngortitaleriffik ukiuni makkunani ulappuseruttorpoq. Aarrit pillugit siunnersuisarnerit NAMMCO-mi suliarineqartarput, tullianilu siunnersuinissaq 2014-imi pisussatut naatsorsuutigineqarpoq. Kingullermik siunnersuineq pivoq 2010-mi, tamatumalu kingorna Pinngortitaleriffimmeersut aavernik Qaanaap eqqaani nunattalu kitaani kisitsinernik ingerlataqarput. Ilanngullugu aarrit aqqaamasarnerinut, ingerlaartarfiinik aammalu Canadap aaviinut akuleruttarnerinut tunngassuteqartunik misissuisoqarpoq. Paasissutissat tamakku qaammataasanut nassitsissutinit aavernut ikkunneqarnikuusut iluaqutsiullugit pissarsiarineqarput. Nassitsissutit ilaatigut Qaanaami piniartut suleqatigalugit aavernut ikkussuunneqarnikuupput. Nunatta imartaaniittartut aarrit pillugit paasissutissaatit, kitaaneersut tunullu imartaaneersut ilanngullugit, piniarnermit kisitsisaatit, Canadap Norgellu aaviinut tunngatillugu paasissutissat ilanngullugit NAMMCO-p ilisimatuussutsikkut upernaamuussangatinneqartumi siunnersuinissaani tunaartarineqassapput.

Aaveq arnaviaq piaqqisartoq Qaanaap eqqaani. Asseq: Carsten Egevang.

Aarrit  kisinneqarnerat

Misissuinernit paasineqarpoq aarrit nunatta imartaaniittartut aaveqatigiinnut pingasunut immikkoortinneqarsinnaasut – ataaseq Tunup avannaarsuaniittoq, ataaseq Qaanaap kujammut Baffin Bugtip avannaatungaa tikillugu kiisalu ataaseq Baffin Bugtip kujataatungaaniit kujammut Davis Strædet ilanngullugu. Aarrit nunatta kitaani Upernaviup kujataatungaa tikillugu ukiuunerani imartatsinniittartut canadamiunit aamma piniagaasarput, taakkulu 2012-imi 1.400-t missaanni amerlassuseqarnissaat missingiunneqarpoq. Tamaani aarrit amerlassusiat 1900-kkut aallartisimalernerani amerlassusiannut sanilliullugu pingajorarterutaannanngorsimapput, aammalu ukiut ingerlanerini piniagaavallaarsimanerat peqqutaalluni aarrit qassimmavinnaaminninngaanniit qimagutivissimapput. Aaveqatigiit Qaanaap eqqaaniittartut Canadamiut aamma piniagarisarpaat aarrillu Avanersuup Ammalataaniittartut 2010-mi 1.499-inik amerlassuseqarnissaannik missiliuunneqarput. Aaveqatigiit Tunup avannaarsuaniittut amerliartuaarsimapput 2008-milu 1.500-nut missiliuunneqarsimallutik. Ilimagineqarpoq qanga arfanniat 1900-kkut qiteqqusimalernerisa tungaannut nungusaapilussimanerat sioqqullugu amerlassutsiminnut uteqqipajaarsimassasut. Nungusaapilussimanerit aamma Kitaani pisimapput, peqatigisaanillu nunatsinni aaffanniartartut aavernik amerlavallaanik pisaqartarsimapput.

Qaanaap eqqaani aarrit ingerlaartarfii; uani aarrit arfineq pingasut qaammataasanut nassitsissutilersorneqarsimapput. Pissarsiffik: Mads Peter Heide-Jørgensen, Pinngortitaleriffik.

Aavernit nioqqutissiat

Uumasunit CITES-ip ataani allattorsimasunit Nunatsinniit annissiniaraanni ”Non Detrimental Finding”-imik taaneqartartumik naliliisoqareersimassaaq. Naliliinerup taama ittup qularnaartussaavaa uumasumit pineqartumit avammut tunisassiorniarneq uumasunut taakkununnga akornusersuutaanavianngitsoq, aammalu uumasunik pineqartunik piniarneq piujuartitsinermik tunngaveqartumik ingerlanneqartoq. ”Non Detrimental Finding”-imik naliliineq aatsaat pisinnaasarpoq ilisimatuussutsikkut tunngavissat uppernarsarneqarsinnaagaangata. 2007-imi taama naliliisoqarniarmat ilumut aavernik piniarnerup piujuartitsinermik tunngaveqarnera ilisimatuussutsikkut uppernarsarneqarsinnaasimanngilaq.

NAMMCO-p 2010-mi aavernik pisassiissutigineqarsinnaasunik siunnersuinerani aarrit pisarineqaraluartut annaasalli amerlassusiat ilanngunneqartussaapput. Siunnersuineq Nunatsinnit malinneqaraluarpat taava aarrit siornatigutullu amerlassuseqalernissaannut periarfissaq 70 %-iuvoq. Taamanikkut NAMMCO siullermeerluni piujuartitsinermik tunngaveqarluni Nunatta imartaani aaffattassiissutigineqarsinnaasunik siunnersuimmat oqaluttuarisaanermi eqqaamasassatut oqaatigineqartariaqarpoq.

NAMMCO-p 2011-mi innersuussutai Naalakkersuisunit malinneqarput, taamalilluni Pinngortitaleriffik CITES sinnerlugu ilisimatuussutsikkut oqartussaasutut Non Detrimental Finding-imik akornusiinngitsumik naliliilluni.

Nunarsuarmioqatigiit uumasut pillugit siunnersuisarnerat

Pinngortitaleriffiup suliassaqarfiini pingaarnerni ilaavoq uumasut piniagaasut pillugit amerlassutsinut tunngatillugu paasissutissanik katersissalluni. Paasissutissat taama ittut piniarnermillu paasissutissanik ilallugit piujuartitsinermik tunngaveqartumik pisassiissutigineqarsinnaasunik naatsorsuusiornernut atorneqartarput. Pinngortitaleriffiup suleriusia nalinginnaasoq tassaavoq paasissutissat katersaatigineqalersut nunarsuarmioqatigiit ilisimatuussutsikkut suliniaqatigiiffiini Nunatta aamma ilaasortaaffigisaani nalilersorteqqaartarlugit, tassami uumasorpassuit nunanik allanik aveqatigiiffigaagut. Pinngortitaleriffiup Namminersorlutik Oqartussani akisussaasut siunnersortarpai, politikkikkullu akisussaasut tassaapput pisassiisartut. Taamaattumik Pinngortitaleriffiup suliassaani pingaarnerit ilagaat qulakkiissallugu ilisimatuussutsikkut siunnersuinerit sapinngisamik ajunnginnerpaanissaat, taakkulu nunarsuarmioqatigiinnit pitsaasumik nalilersorneqareerlutik tunngavissiisuunissaat.

NAMMCO-p aarrit pillugit siunnersuinera. NAMMCO-p aarrit pillugit piujuartitsinermik tunngaveqartumik siunnersuinera. Kisitsimmi ilanngaatigineqarsinnaasut innersuussutigineqartumi Nunatsinni Canadamilu pisaasartut tamakkerlugit amerlassusiat pineqarput, aamma ilanngullugit pissatat annaasallu amerlassusii. Tunup avannaani pisaasartut amerlassusiat pisassiissutigineqartunit ikinnerukkajupput. Annaasaagunartut procentinngortinneqarnerat missiliuussinermik tunngaveqarpoq.

Paasissutissat:

NAMMCO = North Atlantic Marine Mammal Commission.
CITES = Convention for the International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora.
Uumasoqatigiiaat = uumasoqatigiit eqimattallusooq eqimattanik allanik piaqqioqateqarneq ajortut.
Ammalataq = naak imaq sikuugaluartoq immap ilaa ukioq kaajallallugu imarnersaajuartoq.

Allattut: Fernando Ugarte aamma Emma Kristensen, Pinngortitaleriffik.