Naalakkersuisut Inatsisartunilu ilaasortat avaleraasartuuleripput Saqqummersinneqarfia 19.03.2015
Assimi: Kalaallit Nunaani avaleraasartuunik 2014-imi tulaassinertigut 600 mio. koruunit sinnerlugit isertinneqarput, taamaammallu nunatsinni aalajangiisartut pingaarnersaasa ilaat avaleraasartuut pineqarmata tusarnaarluarput. Asseq: Fernando Ugarte
Nunatta imartaani avaleraasartoorniarneq aalisarnerit annerpaartareqqajaalerpaat. Inatsisiliortut malinnaaqqissaarput, aningaasanullu inatsisissatut siunnersuummi avaleraasartuunik misissuinissanut atugassanik Pinngortitaleriffik aningaasaliiffiginiarneqarpoq. Nunatsinniit aalisakkat aasarsioriaannartartut aqulluarniarneqarput, misissuinissatigullu ilisimatuussutsikkut paasissutissaatit tutsuiginaateqarluartut siunnersuinernut aammalu avaleraasartoortassanik isumaqatiginninniartarnissani tunngavigineqartussat pissarsiarineqassapput.
Nunatsinni inatsisiliortugut atorfilittaallu aalisarnermut attuumassuteqartut ippassaanitsiannguaq Pinngortitaleriffimmeersunit Nunatta imartaaniittartut avaleraasartuut pillugit saqqummiivigineqarput. Naalakkersuisuni ilaasortat, Siulittaasoq Kim Kielsen, Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoq Karl Kristian Kruse, Inuussutissarsiornermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoq Vittus Qujaukitsoq aamma Avatangiisinut Pinngortitamullu Naalakkersuisoq Mala Høy Kúko kiisalu Inatsisartut Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu ataatsimiititaliaani ilaasortat tamangajammik avaleraasartunut Nunatta imartaaniittartunut tunngatillugu ilisimasaminnik nutarteripput.
Pinngortitaleriffimmiit ilisimatusartartoq Teunis Jansen avaleraasartuut pillugit maannamut ilisimatusarnerminni killiffimminnik siornalu aasaanerani Tunup imartaani misissuinerminnit tunngassuteqartunik saqqummiivoq.
Naalakkersuisut Siulittaasuat Kim Kielsen aamma Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoq Karl Kristian Kruse Naalakkersuisut sinneri kiisalu Inatsisartut aningaasaqarnermut akileraartarnermullu ataatsimiititaliaata siunnersuutigaat Pinngortitaleriffimmut aningaasaliissutaasartut 6,2 mio. koruuninik qaffanneqartariaqartut avaleraasartuut nunatta imartaaniittut misissuiffigineqarniassammata. Asseq: Fernando Ugarte
Nunatta imartaani avaleraasartoorparpassuaqarpoq
Misissuinernit inernerit qularutissaanngitsumik takutippaat Tunup avataani avaleraasartoorparpassuaqartoq. Tunup imartaata kujataatungaannaaluunniit isiginiarlugu tamaani avaleraasartuunik millionit affaannik tonsinik peqarsimasinnaanissaa missiliuunneqarpoq. Misissuinerni ingerlanneqartuni imartaq avaleraasartuunik peqarfiujunnaartoq tikinneqanngilaq. Ilimatsaanneqarpoq aasaanerani augusti qaammammi avaleraasartuut immap kissassusianik iluarisimaarfiisa nalaani – tassa 8,5 °C-nik kissarnerusumi – Tunumiit Nunap Isua uiarlugu, Kitaata kujataata avataanni avaleraasartooqarsimanissaa. 2013-imi Arsuup eqqaani kangerluit ilaanni aammalu Nuup eqqaani Utoqqarmiut Kangerluarsunnguanni avaleraasartuunik pisaqartoqarpoq.
Nunatta imartaani juli-august 2014-imi avaleraasartuut misissuiffigineqarnerat atlantikup avannaani nunat (Norge, Island Savalimmiullu) avaleraasartoorniartartut misissuititsinerat ilutigalugu ingerlanneqarpoq. Misissuinerni taakkunani paasineqarpoq avaleraasartuut amerlasoorpassuit nalinginnaasumik ingerlaartarfimminniit avanna-kippasiarnerusukkoorniarnerusalersimasut – tassa nunatta imartaanut illuariarnerusimasut – aammalu suffisartut ilarpassui taamaaqataanik pissusilersuuteqalersimasut.
Pinngortitaleriffiup nunatta imartaani misissuititsinerani aamma aalisagaqatigiiaat allat ikerinnarsiortut soorlu ammassassuit saarullernallu qaluni naammattuugassaalernerat maluginiarneqarpoq.
Avaleraasartuut aasamut misissuiffigineqaqqissapput
Aningaasanut Inatsissatut siunnersuutigineqartumi Naalakkersuisunit Inatsisartullu Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu Ataatsimiititaliaanit Pinngortitaleriffimmut aningaasaliissutaasartut ukiormannamiit aallartittumik aammalu ukiut missingersorfiusut ilanngullugit 6,2 million koruuninik qaffaaffigineqarnissaat innersuussutigineqarpoq. Qaffaassutiginiarneqartut nunatta imartaani avaleraasartuunik misissuinissanut atorneqartussiaapput.
Misissuinissat tullii aasamut (2015) ingerlanneqarnissaat pilersaarutaavoq, avaleraasartuullu nunatta imartaani siaruarsimaffiat tamakkerniarneqartussaalluni, tassa Tunup kujataata aammalu Kitaata kujaata imartaanniinnerusoq. Avaleraasartuut ilaasa nunatta imartaata tungaanuunerusoq ingerlaarfeqalersimanerannut peqqutaasut ilisimatusartartunit paasiniarneqassaaq. Imaassimasinnaava sumiiffiginiarnerusartagaanni amerlangaaleramik – oqaluttuarisaanerannimi aatsaat taama amerlatigileramik aamma – tattorliutaasalersimaneramillu illuariartulersimanerpat? Imaluunniit nunatta imartaani nerisassaqarnerunerpat? Nerisartagaammi tappiorannartut krillillu aamma uumasoqatigiinnit allanit, arfikkunnit timmissanillu, nerisarineqartartut qanoq pissappat? Aamma avaleraasartuut taama amerlatigisut nunatta imartaaniilernerat imaani uumassuseqassutsip ataqatigiinneranut sutigut qanorlu sunniuteqassava?
Immap assingani takuneqarsinnaavoq Tunup imartaani 2014-imi avaleraasartuunik misissuinerit. Ammalortoqarfiusut tassaapput peqarfiit (anginerit amerlanerusunik pisaarfiusut) krydsillit tassaallutik peqarfiunngitsut. Toornerit qasertut qernertullu tassaapput nunatsinneersut avaleraasartoorniarlutik 2014-imi aalisarfii.
Apeqquterujussuaq
Apeqquterujussuarlu, aalisakkat taakku nunatta imartaanut nalunnguariaannartartut ukiuni aggersuni uteqqittuaannassanerpat? Apeqqummut Pinngortitaleriffimmeersoq Teunis Jansen ima akivoq:
”Avaleraasartuut kippasinnerusukkoorlutik ingerlaartalersimanerannut peqqutaasut paasiniarnissaanni immap kissassusia/nillissusia, nerisaat, sarfap qanoq issusia, suffisarfiisa ungasissusiat aammalu peqassutsip annertussusianut tunngassuteqartut isiginiartussaassavagut. Tunup imartaani avaleraasartooqarneranut immap kissarnerujussua pingaarnerpaamik pisuugunarpoq. Pissutsit tamakkiimanerusumik isiginiarlugit immap ukiuni aggersuni suli kissatsikkiartuinnavinnissaa naatsorsuutigineqarmat ilimagisinnaavarput avaleraasartuut Tunup imartaaniittarumaartussat immaqa sivisunermik tamaaniittalissammata. Nerisaqarnerannut tunngassuteqartut misissugassat ajornaatsuinnaasussaagunanngitsut aasamut aallartissavagut. Soorunalimi aamma amerlassusilerniarsarissavagut. Peqassuseq qaffasippallaaraangat nerisassaqarniarneq pinnaassutigineqalertarpoq, taamaattumillu ilaasa ungasiliarlutik nerisassarsiortarnissaat pisariaqariartussaaq. Kisianni nunat tamat avaleraasartoortarisartagaat taama amerlatigiinnassappata, aarleqqutigineqarsinnaalissanasugivara Kalaallit Nunaata imartaanut apuuttartut ikiliartulersinnaanissaat”.
PAASISSUTISSAT:
- Atlantikup avannaani 2014-imi avaleraasartooqassuseq 6,2 mio. tonsiuvoq. Peqassuseq ukiuni qulini kingullerni qaffasissumiippoq, kisiannili aalisarneq tamakkiisoq 2014-imisulli annertutigiinnassappat peqassutsip ukiuni aggersuni appariartulernissaa naatsorsuutigineqarsinnaavoq.
- Kalaallit Nunaata imartaani 2014-imi avaleraasartoorniarluni aalisarneq – pisat amerlassusiat isiginiarlugu – aalisarnerit annerpaartaasa tullerilerpaat, raajarniarneq suli anginerpaajulluni. Nunatta imartaani siorna pisarineqartut 78.000 tonsiupput, atlantikup avannaanit tamarmi katillutik pisarineqarlutik 1.400.000 tonsit. Nunatsinniit avaleraasartuut tulaanneqartut 600 mio. koruunit sinnerlugit naleqarsimapput.
Assimi takuneqarsinnaavoq avaleraasartuut siammarsimaffiat, tassa titarnerup iluaniittoq.
Itinerusumik paasisaqarniarnermi saaffigisassaq:
Seniorforsker Teunis Jansen oqarasuaat 361200 imal. email: tej@aqua.dtu.dk.
