Tunumi nannut uumaniapilooriartuaarput Saqqummersinneqarfia 27.02.2015
Issittumi immap sikua milliartuinnarmat nannut uumaniarfimminnik ukiuni makkunani annaasaqaraluttuin-narput. Imaata sikua siunissamissaaq milliartuaaginnassappat imaarataannaavoq nannut ikilissasut – qanoq ikilitigisinnaanerat ilisimatusartartut eqqoriaannarsinnaavaat, kisiannili Issittumi tamarmi siku miserra-tissaanngitsumik aalluni suli milliartuaarsinnarpoq.
Ilisimatusarnerit nutaat paasinarsisippaat Tunup imartaani nannut arnavissat ukiut 30-40-t matuma siornamut sanilliullugu ukiuni makkunani sikumiittarnerat sivikillisimasoq. Tamatumunngalu peqqutaavoq immap sikunialersarnerata sapaatit akunnerinik marluk-pingasunik kingusinnerusumik pisalernera aammalu 1979-imi qaammataasatigoortumik sikoqassutsimik misissuisinnaalernerup nalaanut sanilliullugu sikup upernalernerani aalersarnera sapaatit akunnerinik marluk-pingasunik siusinnerusukkut ukiuni makkunani pisalermat.
Tunup imartaani siku millisimavoq
Pinngortitaleriffimmi nanulerisut Kristin Laidre aamma Erik W. Born ilisimatusartartut allat Norgemeersut, Danmarkimeersut USA-meersullu peqatigalugit Tunumi nannut arnavissat qaammataasanut nassitsissutilersorneqarsimasut 2007-imiit 2010-mut malittaraat. Misissuinernit inernerit takutippaat nannut arnavissat ukiuni makkunani 1990-ikkunnut sanilliullugu 10-15 %-imik sivikinnerusumik sikumiittalersimasut. Aamma imartani sikuusartuni sumiiffigisartakkaminni qaammatinik marlunnik sivisunerusumik sikuunikinnerujussuarmiittalersimapput, tassa imartani 60 %-ia inorlugu sikuunikinnerulersimasuni uumaniartariaqalersimammata. Paasissutissat pineqartut tamarmik takutippaat Tunup imartaani siku ilumut mikinerulersimasoq.
Nannut qaammataasanut nassitsissutilersorneqarsimasut Tunup imartarujussuani sikuni saatsersuni ukiup ataatsip ingerlanerani avannamut kujammullu kilometererpassuarnik ingerlaartarput, soorlumi aamma 1990-ikkoqarallarnerani taamaaliortarsimasut.
”Tunup imartaani sikup ukiuni aggersuni suli mikinerulernissaanik siulittuutit eqquutissappata, taava tappa-vani nannut uumaniarfigisartakkaminnik suli annaasaqarnerussapput. Tamanna siunissami nannut ikinneru-lernerannik kinguneqarsinnaavoq”, seniorforsker Erik W. Born inerniliivoq.
Ilisimatusartartut paasisaasamik inernerinik allaaserisaat ilisimatuussutsikkut allaaserinnittarfimmit ata-qqisaasumit Polar Biology-mit qanittukkut internetsikkoortumik saqqummiunneqarpoq qulequtserneqarluni: ”Shifts in female polar bear (Ursus maritimus) habitat use in East Greenland”.
Tunumi nannut ukkatarineqalerput
”Tunumi nannut pillugit apeqquterpassuit suli akissutissarsineqanngillat, tassami 1990-ikkunni 2000-kkunnilu misissuinerni nannut ikittuinnaat sammineqarput. Nannunut tappavanermiunut tunngatillugu ilisimasagut ima killeqartigaat ilisimatuussutsikkut piujuartitsinermillu tunngaveqartumik pisassiissuteqarsinnaaneq siunertaralugu siunnersuinernik naammassisaqarsinnaanata allaat”, Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortami pisortaq Fernando Ugarte erseqqissaavoq.
Taamaattumik Danmarkimi avatangiisinut qullersaqarfik, Den danske Miljøstyrelse, aningaasaliisoralugu Tunumi nannut isiginiarneqalerput. Ukiortaarsimalaareersorlu piniartunik nannunniartartunik apersuinerit aallartinneqarput, taakkunani piniartut sikup nannullu pissusaasa allannguutigisinnaasaannik malussarsima-sinnaanerannik tusarniaavigineqarlutik. Apersuinerni taakkunani aamma Pinngortitaleriffimmeersut Tunumi nannunik 2019-ip tungaanut misissuiniarnerini pitsaanerusumik pilersaarusiorsinnaanissaq anguniarlugu piniartut isumasiorneqassapput.
Pinngortitaleriffimmi nanulersioq seniorforsker Kristin Laidre siuttuliullugu Tasiilap pigisaani nannut qanoq issusiat paasiniarlugu marts 2015-imiit misissuinerit aallartinneqassapput. Aamma piniartut misissuinerni tapertaasussaapput, tassami nannunnerit tamaasa misissugassanik katersisussaatitaapput. Taakkuattaaq iluaqutigalugit Tunumi nannut kingornuttagaannut siaruarsimanerannullu tunngassutillit paasissutissat ka-tersorneqartussaaput. Tunumi nannut siaruarsimaffiat isorartoorujussuuvoq, taamaammallu misissuinissat ukiorpaalunni ingerlanneqartussaapput. Taakkunuunatigut nannut siaruarsimanerat amerlassusiallu paasiniarneqassapput. Paasissutissat katersorneqartussat toqqammavigalugit Tunumi piujuartitsinermik tunngaveqartumik nannuttassiissutigineqartalersussanik ilisimatuussutsikkut siunnersuisalernissat siunertarineqarput.
