Qilalukkap qernertap tuugaava: takissusaa arnavissat pilerngunneqarnerinut apeqqutaasarpoq Saqqummersinneqarfia 19.03.2020
Ilisimatuussutsikkut allaaserinnittarfimmi Biology Lettersimi allaaserisap takussutissaqartippaa, qilalukkap qernertap tuugaavata takisuup qinnikaartumillu naasartup arnavissanut pilerinarsaatitut sakkutut atorneqartartut tupinnartut allattorsimaffianni allassimasumut ilanngunneqarsinnaasoq. Ilisimatuussutsikkut misissuineq Pinngortitaleriffik suleqatigalugu, Arizona State Universitymit Federal University of São Paulomilu ingerlanneqarsimavoq
Paavuup meqqui kusanaqisut, tuttorsuup nassorujussui, peqquillu kukiisa pussuinikkaajuneri immikkut taaneqarsinnaapput aappassarsiornermi kinguaassiorsinnaanissamullu pilerinarsaataasartutut.
Zackary Graham, Arizona State Universitymeersoq, allaaserisami pingaarnertut allaaserinnittuuvoq. Uumassusillit aaqqissuussamik isikkunittarnerannut, angissusaannut ilusaannullu tunngasunik ilisimatusarnissamut soqutiginnittuuvoq. Matumanilu qilalukkap qernertap tuugaavatalu takisuup ilisimatusarfiginissaa tassunga tulluussimaqaaq. Mads Peter Heide-Jørgensen aammalu Eva Garde Pinngortitaleriffimmeersut misissuinermi paasissutissanik tunniussisuusarsimapput. ”Ukiunit qulikkaanit pingasunit sivisunerusumik Pinngortitaleriffiup qilalukkat qernertaniit misissugassanik tigooraanerit, paasissutissanillu katersinerit ingerlassimavai, tassanittaaq timaasa, tuugaavisa sarpiisalu takissusaat allattorneqartarsimapput. Paasissutissarpassuit taamak annertutigisut pissarsiarinissaat nunanilu tamalaani misissuiffigineqarsinnaaneri qaqutigoortorujussuuvoq, matumanimi qilalukkat qernertat 245-t misissuiffigineqarsigamik”, Eva Garde Pinngortitaleriffimmeersoq oqarpoq.
”Qilalukkap qernertap tuugaava umerluata saamiatungaani naasarpoq 3 meterillu angungajalluinnarlugit takissuseqarsinnaasarluni. Angutiviaanerusut tuugaaqartarput, qaqutigorsuarlu arnavissat tuugaaqartarput”, Eva nangilluni nassuiaavoq. Ukiorpassuarni eqqarsaatersuutigineqartarsimavoq qilalukkap qernertap tuugaava taamak pisarersersuutaarpasitsigisoq sumut atorneqartarnersoq, eqqoriaasoqartarsimaqaarlu; angutivissat akornanni kamaannermi atorneqartassasoq, tassami qilalukkat qernertat angutiviartaat qileroqartarsimaqimmata; aalisaatitut atorneqartassangatinneqartarsimavoq; immap naqqanik saliutitut atorneqartassangatinneqartarsimavoq; sikumillu putoorutitut atorneqartassangatinneqartarsimalluni. Aamma isumaqartoqarsimavoq tuugaava kissassutsimut silallu qanoq inneranut malussaataasinnaassasoq. Tulluunnerpaamilli isumaqartoqartarsimavoq tuugaaq angutivissat inissititernerannut arnavissanillu kinguaassiorfiginnissinnaalernissaminnut atortarsimassagaat. Qilalukkat ”nalagaanniuttutut” pissusilersortutut isikkoqartarnerannut taanna atorneqartarpoq ”tusking”, tassa angutivissat marluk tuugaatik paarlallugit tuugaaminnik mangiartutut ittarnerat. Taamaaliortarnerullu angutivissat akornganni attaveqatigiiffittut, aammalu angutivissat arnavissallu akunneranni paaseqatigiiffissatut isikkoqartarpoq. Qilalukkallu qernertat pillugit paasissutissaneersunik misissuinerit tamatumunnga tapersiisutullusooq ipput.
Qilalukkat qernertat ukioqatigiikkuutaat nallersuunnerisigut takuneqarsinnaasarpoq kinguaassiorsinnaassutsimut takussutissaat allerujussuartartut. Imaappoq uumasut annerit akornganni aalajangersimasumik angissusillit kinguaassiorsinnaassusaannut takussutaasut ilaanni ilimagisamit annerusarput. Matumani misissuinermi tuugaavata tallinera timaata angussusaanut sanilliullugu takinerulertarpoq, aammattaaq kinguaassiorsinnaaneranut ilisimasat malillugit kinguaassiorsinnaanerinut attuumassuteqanngitsumi – tassa sarpiisa allineri aamma misissoraanni, tamanna takussutissaasarpoq.
”Qilalukkap qernertap tuugaava kinguaassiorsinnaanermut pingaaruteqassappat, taava tuugaavata takissusaanut sanilliullugu sarpiisa silissusaasa assigiinngiiaarneri annertunerussagaluarput” Graham oqarpoq. Tassa kinguaassiorsinnaanermut takussutaasartut timip qanoq inneranut atasarami, tassa annerit nukittunerillu kisimik nukissaqartarput annertuumik ineriartortitsinissaminnut.
Tassalu tamannaqqissaat Grahamip suleqataasalu paasivaat; tuugaavisa takissusaat assigiinngiiaarnerujussuupput timaasa angissusaannut sanilliullugu sarpiisalu silissusaannut nallersuutissagaanni, taamaalilluni uppernarsineqarpoq tuugaavisa takissussaat kinguaassiorsinnaanermut pingaaruteqartuusoq. ”Paasineqartut tuugaavinut tunngatillugu ilisimaleriikkanut ilanngussinikkut (soorlu nukik qanoq annertutigisoq atorneqarsinnaava tuugaap napinissaata tungaanut), taamaasilluta takusinnaalerparput tuugaaq kinguaassiorsinnaassutsimut piukkunnarsaatitut atorneqartartoq, angutivissallu ”naalagaanniunnerannut” atorneqartartoq”, Graham oqarpoq. “Tuugaap illuatungiliuttumut oqariartuutaa paasiuminartuuvoq tassalu ”ilinninngarnit anneruvunga”.
Angutivissallu piukkunnarnerpaat kisimik takinerpaanik tuugaaqalersinnaappata, taava tuugaap takissusaa arnavissanut angutivissanullu qanoq pitsaatigisumik inissisimanermik oqariartuutaasarpoq.
“Kalaallit Nunaanni pisarineqartarsimasut paasissutissartaat nalitoqisut atorlugit, qilalukkallu qernertat tuugaavisa immikkuullarissuusut sumut atorneqartarnerat paasivarput. Ukiuni tuliuttuni qilalukkat qernertat uumariaasaannut tunngasunik paasisaqarnerulernissatsinnut neriuuteqarpugut, soorlu aqqartarnerannut uumaannarsinnaanerminnut kinguaassiorsinnaanerminnullu tunngasutigut uumaqatigiinnilu inissisimasarnerinut tunngasunik paasisaqarnerusinnaassagatta, tamannalu elektroniskiusunik nalunaaqutsiinikkut dronenillu atuinitsigut angusinnaassavarput” Eva Garde oqarpoq.
Itinerusumik paasisaqassagaanni attavissaq: Eva Garde. Email: evga@mail.ghsdk.dk
Oqarasuaat: +45 6166 0460
