Qilalukkat qernertat nipinik inuit pilersitaannik sunnerneqartaqaat Saqqummersinneqarfia 26.11.2021
Nipiliuutit qatituut atorneqartillugit qernertat ileqquminnik allannguisarput; sinerissap qanittuani ingerlaarnerulertarput nerisassassiorunnaartarlutillu.
Piniartut ilisimareerpaat qilalukkat qernertat nipinut sunnertiasorujussuusut. Umiarsuilli nipaat nipiliornerillu allat aqunneqarnissaat anguneqassappat sukumiinerusumik ilisimasaqalernissaq pisariaqartinneqarpoq. Qilalukkat qernertat nipinut sunnertiassusiat 2017-imi aammalumi 2018-imilu ilisimatusartartut Pinngortitaleriffimmeersut aqutaannik Ittoqqortoormiit Kangerlussuanni misissuiffigineqarpoq. Misissuinermi qernertat Ittoqqortoormiini piniartunit qassutinik pisarineqartarput. Uuttortaatinillu ikkussuiffigineqareeraangata qernertat aniguititaaqqittarsimapput, taamaasillunilu angalaarnerat uuttortarneqartarsinnaasimalluni. Uuttortaatit qernertat nipaannik aamma immiussiutigalutik avatangiisaasa nipaannik immiussisinnaasimapput. Qernertat ulloq ataatsimiit ullut sisamat missaanni umiarsuup nipaanik nipinillu qaartitsisartuaqqamik mikisuaqqamik misilittaaffigineqarput, uuliamik gassimillu ujarlertut atortagaannut nipimut eqqaanartunik nipilinnik. Nipinik qaartitsissuteeqqat atorneqartut nipitunerpaagaangamik aquuteralaap sukkasuliap nipaatulli nipitutigisimapput.
Qernertat pisariniakkatik, aalisakkat amikullu immami untritilinnik arlalinnik itissuseqartumi pisarisarpaat, seqerngup qaamarngata inugaanniittumi. Qilalukkat ekko atorlugu sumiissusersiortarput, nipi namminneerlutik pilersitartik atorlugu taarsuup ataani piniartarlutik. Nipiliorfigineqarnerminni qilalukkat sinerissap qanittuani immami ikkattumi ingerlaarnerulerput namminnerlu piniarnerminni nipiliortarnertik annikilliserujussuartarlugu. Qernertat pissutsiminnik allanngortiterinerat ungasissumiit uuttortarneqarsinnaasimavoq – tassa nipiliortumiit 40 km-it angullugit ungasissuseqartoq angullugu. Allannguutillu ersarinnerulertarput qernertanut umiarsuup nipiliortitsisup qanitaanniittunut. Umiarsuarmiit 12 kilometerinik ungasissuseqarsimagaangamik qernertat nipiliortarnertik affaannanngortillugu annikillisittarpaat, imaappoq nerisassarsiornissaminnut periarfissaat aamma taamaasilluni affaannanngortartoq, umiarsuullu eqqaanniittut qernertat nipaarulluinnaqqalertarput. Naak taamaasinerani Ittoqqortoormiit Kangerluani nipinik pinngortitap pilersitaaninngarnik nipit atorneqartut nipaannerugaluartut. Tamatuma takutippaa qilalukkat qernertat nipinut takornartanut qanoq malussaritsiginersut aammalu qernertat nipiliornernut nalinginnaasunut qanoq malussajatiginersut ersersinneqarpoq.
Naak ileqqulersuutaat sivikitsuaqqamik sunnerneqaraluartut, tassami qernertat nipit atorneqartut qaangiummata ileqquminnut uteqqipallakkaluartut, taamaattoq paasisat ilungersunarput. Arferit ingerlarsornerulernerisa kingunerisaanik nukiit nerisassarsiornissaminnut atugassaraluatit qimaanermut atorpaat, nukiillu atukkatik taarsiinnarsinnaanngilaat tassami piniarnissaminnut nukitik atunnginnamikkit. Ittoqqortoormiuni misileraanerit takutippaat taavani suliffissualiornernik umiarsuartigulluunniit ingerlaarnerulernernik pilersitsisoqassagaluarpat, taamaaliortoqarnera qilalugaqatigiinnut annertuumik kingunipilutitsissagaluartoq. Taamaattumillu inuit qilalugaqarfinni inuussutissarsiutaasinnaasunik ingerlatsinialernerini qilalukkat qernertat nipinut malussajasuunerat eqqumaffigineqartariaqarpoq.
Misissuineq ukiuni arlalinni suliniutaasumut ilanngullugu suliaavoq, tassani qernertat ingerlaartarfii, aqqaamasarneri, aammalumi Ittoqqortoormiit Kangerlussuannik atuinerat pillugit paasiniaanernut una ilaavoq. Qilalukkat qernertat nipinut malussajasuuneri pillugit suliarineqartut siulliit ilagaat. Angusallu siulliit ukua ilisimatuussutsikkut allaaserinnittarfinni ataqqineqaqisuni Letters-imi aammalu Frontiers in Marine Science-imi saqqummiunneqarput.
Ilisimatuussutsikkut allaaserisat ukunuuna nuisinneqarsinnaapput:
Tervo et al (2021) Narwhals react to ship noise and airgun pulses embedded in background noise. (LINK: https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbl.2021.0220 )
Heide-Jørgensen et al (2021) Behavioral Response Study on Seismic Airgun and Vessel Exposures in Narwhals (LINK: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmars.2021.658173/full )
Greenland Science Week 2021-llu ingerlanneqarnerani pineqartut pillugit oqalugiarneq kalaallisuunngortitaq uani isiginnaarneqarsinnaavoq:
Video kalaallisuunngortitaq uani isiginnaaruk
Oqalugiarnermik kalaallisuunngortitsisuuvoq Aleqa Hammond.
